Οι παγανιστικές ρίζες των Χριστουγέννων

Ιστορίες γύρω από τη φωτιά

Γράφει ο Χρήστος Κεσκίνης

 Halloween, Black Friday, St. Patrick’s Day… Τα τελευταία χρόνια, όλο και πιο συχνά έθιμα που παλιότερα δεν γνωρίζαμε καν, τα οικειοποιούμε και τα γιορτάζουμε, γιατί… ναι, είχαμε και στο χωριό μας! Στο κάτω-κάτω, μήπως και τα έθιμα που έχουμε ήταν πάντοτε δικά μας; Ή μήπως και αυτά τα είδαμε, μας άρεσαν και τα οικειοποιηθήκαμε με τα χρόνια; Τα παραδείγματα είναι αρκετά, αλλά λόγω των ημερών, ας αρκεστούμε σε κάποιες παραδόσεις των Χριστουγέννων.

Άγιος Βασίλης, χριστουγεννιάτικο δέντρο, καλικάντζαροι… Και όμως όλα αυτά δεν είναι χριστουγεννιάτικά! Πριν ο χριστιανισμός εξαπλωθεί, οι παραδόσεις που κάλυπταν ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη κάτι θα σας θυμίσουν.  Άλλωστε μην ξεχνάμε πως γι αυτόν ακριβώς τον λόγο τα Χριστούγεννα μεταφέρθηκαν στις 25 Δεκεμβρίου από τις 6 Ιανουαρίου που γιορτάζονταν μαζί με τα Θεοφάνια τα πρώτα χρόνια του χριστιανισμού. 

Στις 21 Δεκεμβρίου (χειμερινή Ισημερία) ξεκινούσε η Yule (ή Yuletide).  Μία γιορτή που διαρκούσε 12 ημέρες γλεντιού και τραγουδιού.  Τότε γιορτάζονταν η μικρότερη ημέρα του χρόνου και το μεγάλωμα της μέρας. Η νίκη του φωτός απέναντι στο σκοτάδι. Στην καρδιά του χειμώνα, ο άνθρωπος είχε ανάγκη από γλέντι και διασκέδαση. Γι’ αυτόν το λόγο στήνονταν τεράστια τραπέζια έξω από κάθε σπίτι. Λόγω του κρύου, ανάβονταν τεράστιες φωτιές που παρέμεναν συνεχώς αναμμένες όλες τις ημέρες της γιορτής. Όσα κρέατα δεν παστώνονταν για να μπούνε στις αποθήκες, ψήνονταν για να γίνουν εδέσματα. Μαζί τους ψήνονταν πίτες που προσφέρονταν στους επισκέπτες που έψελναν ύμνους για την γιορτή της Yule(κάτι σαν  αρχαία κάλαντα). Αυτά μιλούσαν για την (ανα)γέννηση του Θεού του κυνηγιού. Άλλωστε λίγο μετά την γιορτή, τα χιόνια άρχιζαν να λιώνουν και το κυνήγι γινόταν εφικτό, αν και όχι εύκολο.

Αυτές τις μέρες, πολλοί ήταν αυτοί που ισχυρίζονταν πως στα σύννεφα έβλεπαν ένα περίεργο φαινόμενο(πιθανότατα λόγω του κρύου και των φωτιών που ανάβονταν). Αυτό ονομάζεται Wild Hunt και οι παλιοί διηγούνταν πως ήταν ο ίδιος ο Odin μαζί με τις Valkyries, τις παρθένες κόρες του που έβγαιναν για να κυνηγήσουν. Στην διατήρηση αυτού του μύθου βοηθούσαν και τα ζώα που προσελκύονταν από την ζέστη των φωτιών, σε μία περίοδο του χρόνου που ελάχιστα ζώα έβγαιναν από τις φωλιές τους. Αυτό ήταν σίγουρα δουλειά ενός Θεού, όχι; Δεν ήταν λίγοι αυτοί που υποστήριζαν πως ο Odin ήταν ο Άγιος Βασίλης! Τα κοράκια του έβλεπαν τα γεγονότα σε όλο τον κόσμο και τον πληροφορούσαν ποιοι άξιζαν την βοήθειά του. Αυτός, πάνω στον Sleipnir το γρηγορότερο άλογο του κόσμου,  επέλεγε σε ποιους θα άφηνε ένα ζώο για να τους βοηθήσει να βγάλουν τον χειμώνα.  Μάλιστα,  ο μύθος θέλει την μουσούδα του Sleipnir να είναι κόκκινη από το αίμα των ζώων που κυνηγούσε. Αναρωτιέμαι αν αυτός είναι ο πρόγονος του Ρούντολφ!

Όσο για τα παιδιά, δε θα μπορούσαν φυσικά να αρκεστούν στο δώρο του Odin. Ο μύθος λέει πως για να κρατηθούν τα παιδιά μακριά από το δάσος, δημιουργήθηκε η γάτα Yule. Αυτή ήταν μία τεράστια γάτα που δεν ενδιαφερόταν για ποντίκια μα για άτακτα παιδιά. Μάλιστα τα παιδιά έπρεπε να φοράνε ένα καινούργιο ρούχο για να μην τους αρπάξει η γάτα. Γι αυτό τον λόγο η οικογένεια αντάλλαζε ρούχα(συνήθως πλεκτά), που μεταξύ μας  εκτός από τον γάτο κρατούσε μακριά και την παγωνιά του χειμώνα. Εδώ είναι οι στίχοι ενός ισλανδικού ποιήματος αφιερωμένο στην γάτα Yule:

      You all know the Yule Cat

And that Cat was huge indeed.

People didn’t know where he came from

Or where he went.

He opened his glaring eyes wide,

The two of them glowing bright.

It took a really brave man

To look straight into them.

His whiskers, sharp as bristles,

His back arched up high.

And the claws of his hairy paws

Were a terrible sight.

He gave a wave of his strong tail,

He jumped and he clawed and he hissed.

Sometimes up in the valley,

Sometimes down by the shore.

He roamed at large, hungry and evil

In the freezing Yule snow.

In every home

People shuddered at his name.

If one heard a pitiful “meow”

Something evil would happen soon.

Everybody knew he hunted men

But didn’t care for mice.

He picked on the very poor

That no new garments got

For Yule – who toiled

And lived in dire need.

From them he took in one fell swoop

Their whole Yule dinner

Always eating it himself

If he possibly could.

Hence it was that the women

At their spinning wheels sat

Spinning a colorful thread

For a frock or a little sock.

Because you mustn’t let the Cat

Get hold of the little children.

They had to get something new to wear

From the grownups each year.

And when the lights came on, on Yule Eve

And the Cat peered in,

The little children stood rosy and proud

All dressed up in their new clothes.

Some had gotten an apron

And some had gotten shoes

Or something that was needed

– That was all it took.

For all who got something new to wear

Stayed out of that pussy-cat’s grasp

He then gave an awful hiss

But went on his way.

Whether he still exists I do not know.

But his visit would be in vain

If next time everybody

Got something new to wear.

Now you might be thinking of helping

Where help is needed most.

Perhaps you’ll find some children

That have nothing at all.

Perhaps searching for those

That live in a lightless world

Will give you a happy day

And a Merry, Merry Yule

Από κάθε σπίτι τα Χριστούγεννα δεν λείπει το δέντρο! Το ίδιο ακριβώς ίσχυε και τότε. Κάθε οικογένεια στόλιζε ένα «ζωντανό» δέντρο. Συνήθως, αυτό είχε φυτευτεί από τον πρόγονο της οικογένειας όταν είχε χτιστεί το σπίτι τους! Το μέγεθος του δέντρου έδειχνε την παλαιότητα της οικογένειας, ενώ τα στολίδια έδειχναν τον πλούτο της. Όμως, όσο φτωχή και αν ήταν μία οικογένεια, δεν παρέλειπε ποτέ τον τράγο Yule. Αυτός, συμβόλιζε τον τράγο του Θεού Thor και ήταν φτιαγμένος από ξύλο. Τον έφτιαχνε η οικογένεια και μετά το τέλος της Yule τον έκαιγε τελετουργικά και σκόρπιζε τις στάχτες του στα χωράφια της ζητώντας την βοήθεια του Θεού για την νέα σοδιά. Μην ξεχνάμε πως ο Thor, παρά την πολεμική μανία ήταν προστάτης των αγροτών.

Και μιας και μιλήσαμε για το δέντρο των Χριστουγέννων, ποιος από εσάς έχει ακούσει για τους καλικάντζαρους, που όλο τον χρόνο πριονίζουν τις ρίζες του δέντρου που στηρίζει τον κόσμο όμως όταν ανεβαίνουν τις ημέρες των εορτών, αυτές ανανεώνονται και είναι ακόμη πιο γερές. Ε, λοιπόν, σωστά μαντέψατε! Το δέντρο της ζωής σύμφωνα με τους Σκανδιναβούς ονομάζονταν Iggdrasil και τις ρίζες του τις πριονίζουν οι νάνοι με την βοήθεια του δράκου Nidhogg. Τον χειμώνα η λίμνη που ποτίζει το δέντρο παγώνει. Κατά τις ημέρες της Yule οι φωτιές που ανάβονται λιώνουν τους πάγους και η λίμνη ποτίζει ξανά το Iggdrasil. Οι ρίζες του δυναμώνουν και οι νάνοι με τον δράκο ξεκινάνε από την αρχή να το πριονίζουν. Στο τέλος του κόσμου(Ragnarok), θα καταφέρουν να το ρίξουν. Τότε ο δράκος θα πολεμήσει με τον αετό που ζει στα κλαδιά του Iggdrasil.

Τέλος, είναι πράγματι άξιο αναφοράς πως ακόμη και σήμερα στην Σκανδιναβία οι ημέρες των Χριστουγεννιάτικων ονομάζονται Jul (ή κάτι παρόμοιο, ανάλογα με την χώρα). Πάντως, όπως και να την ονομάσουμε, όλοι μας χρειαζόμαστε μία γιορτή στην καρδιά του χειμώνα για να ξεκουραστούμε και να υποδεχτούμε ανανεωμένοι τον νέο χρόνο.     

“So the shortest day came, and the year died,
And everywhere down the centuries of the snow-white world
Came people singing, dancing,
To drive the dark away.
They lighted candles in the winter trees;
…They hung their homes with evergreen;
They burned beseeching fires all night long
To keep the year alive,
And when the new year’s sunshine blazed awake
They shouted, reveling.
Through all the frosty ages you can hear them
Echoing behind us – Listen!!
All the long echoes sing the same delight,
This shortest day,
As promise wakens in the sleeping land:
They carol, fest, give thanks,
And dearly love their friends,
And hope for peace.
And so do we, here, now,
This year and every year.
Welcome Yule!!”
– Susan Cooper, The Shortest Day